W dobie epidemii koronawirusa może powstać problem z przeprowadzeniem przez pracowników okresowych badań lekarskich. Powstaje pytanie, jak należy kwalifikować okres, w którym pracownik nie posiada ważnych okresowych badań lekarskich (np. wskutek zamknięcia placówki medycznej, z którą pracodawca ma podpisaną umowę), w szczególności czy za ten okres pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za pracę.
Bez wątpienia pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie. Złamanie powyższego zakazu jest obarczone sankcją grzywny (art. 283 § 1 kp), a co gorsza gdy dojdzie do wypadku przy pracy, wówczas za jego przyczynę może zostać uznane dopuszczenie pracownika do pracy bez ważnych badań lekarskich. Powyższe stanowisko potwierdził SN w wyroku z 18.8.2009 r. (I PK 18/09, MoPr 2010, Nr 5), w którym uznał, że „w związku z ustanowionym w art. 229 § 4 kp zakazem dopuszczenia pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, za zewnętrzną przyczynę wypadku można potraktować dopuszczenie do pracy bez przeprowadzenia badań kontrolnych lub na podstawie nieaktualnego zaświadczenia albo w przypadku oczywistej błędności tego orzeczenia, czyli możliwości potraktowania go w taki sposób, jakby nie istniało”.
Kodeks pracy ustanawia ogólną regułę, w myśl której wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, natomiast za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wtedy, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią (art. 80 kp). Jednym z takich przepisów jest art. 81 § 1 kp, zgodnie z którym „pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia. W każdym przypadku wynagrodzenie to nie może być jednak niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów”.
Norma prawna zawarta w art. 81 § 1 kp reguluje instytucję przestoju w pracy. Pomimo literalnego brzmienia zwrot „z przyczyn dotyczących pracodawcy” wykładany jest w ten sposób, że przyczynami obciążającymi pracodawcę są zarówno te zawinione przez pracodawcę, jak i te, które są od pracodawcy niezależne np. przerwa w dostawie prądu do zakładu pracy. Teza ta znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie SN, w którym wskazano, że „przyczyna dotycząca pracodawcy nie musi być koniecznie zawiniona w sensie przypisania subiektywnej winy osobom działającym w imieniu pracodawcy. Użyte w art. 81 § 1 kp sformułowanie „przeszkody z przyczyn dotyczących pracodawcy” nie może być rozumiane wąsko jako „przyczyny spowodowane przez pracodawcę” czy „przyczyny zawinione przez pracodawcę”. Przeszkody uniemożliwiające wykonywanie pracy mogą być na potrzeby tego przepisu dychotomicznie podzielone na przeszkody dotyczące pracownika i przeszkody niedotyczące pracownika. Jedynie zaistnienie przeszkód dotyczących wyłącznie pracownika wyklucza zastosowanie art. 81 § 1 KP (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 7 stycznia 2014 r. I PK 150/13)”. Takie stanowisko wywodzone jest z cech charakterystycznych dla stosunku pracy, wśród których wskazuje się, że ryzyko gospodarcze, ekonomiczne prowadzonej działalności obciąża pracodawcę.
Mając na uwadze powyższe, wystąpienie obiektywnej przeszkody w przeprowadzenie badań lekarskich, pomimo, że jest okolicznością niezależną od pracodawcy, stanowi przestój w procesie pracy i obciąża pracodawcę. W konsekwencji pracownikowi w okresie, w którym nie posiada ważnych badań lekarskich, przysługuje wynagrodzenie za pracę. Wynagrodzenie to co do zasady przysługuje w pełnej wysokości, z uwagi na fakt, że zazwyczaj umowa o pracę określa wysokość wynagrodzenia, poprzez wskazanie stawki godzinowej lub miesięcznej.
Warto zaznaczyć, że rząd pracuje nad rozwiązaniami dla przedsiębiorców w związku z epidemią koronawirusa. Nie jest wykluczone, że tak istotny problem, jak przeprowadzanie badań lekarskich zostanie rozwiązany w drodze przepisu szczególnego np. poprzez wydłużenie okresu ważności dotychczasowych badań lekarskich.
